Gabriël Vriens is projectleider bij de provincie Fryslân en begeleidde dit proces.

Stikstofproblematiek
Schiermonnikoog is een nationaal park en met uitzondering van de polder en het dorp is het ook Natura2000 gebied. Toen de provincie 6 jaar geleden een beheerplan schreef werd snel duidelijk dat op Schiermonnikoog de stikstofproblematiek het grootst was van alle Waddeneilanden en te wijten aan de landbouw op het eiland. Met het vaststellen van het beheerplan werd besloten een zogenaamde ‘bronmaatregel’ op te nemen voor Schiermonnikoog. Het uitkopen van een van de zeven landbouwbedrijven, die te verplaatsen naar de vaste wal en daarmee de stikstof op het eiland te verlagen. Dit zagen de boeren niet zitten. Zij wilden met zijn zevenen verder boeren op het eiland en vroegen of zij zelf met een voorstel mochten komen om de stikstofuitstoot te verlagen. 

Nieuw verdienmodel
Toen is de bal gaan rollen. De boeren hebben gezocht naar een nieuw verdienmodel. Zij stelden voor de veestapel te krimpen en zelf kaas te gaan maken. Kaasproductie levert meer op dan bulkproductie van melk. Biologisch boeren, wat ze ook hebben onderzocht, bleek in hun geval niet te doen. Uiteindelijk hebben ze gekozen voor een meer natuurinclusief gebruik van de polder. Het bleek een gouden greep vanuit Natura 2000 en stikstofverlaging, maar ook vanuit het nationaal park, omdat nationale parken ook meer de landbouw willen meenemen in hun omgevingsbeleid. Schiermonnikoog is daar nu een prachtig voorbeeld van. 

Hergebruik 
Daarnaast willen de boeren, samen met de gemeente hergebruik van grondstoffen. Veel, vooral organisch afval wordt nu van het eiland afgevoerd met de boot. De boeren, de gemeente en Natuurmonumenten (natuurbeheerder op het eiland) willen het maaisel van duinvalleien of gemeentelijke plantsoenen vercomposteren en dat als meststof gebruiken voor de polder. Zo krijgt het afval een rol in de natuurinclusieve landbouw van het eiland. Een verrijking van het totaalplaatje. 
Gabriël Vriens: ”Het is het eerste nationale park waar de landbouw zo verweven is met de natuur. Natuur en landbouw gaan hier hand in hand. Dat de boeren zelf hebben voorgesteld de melkveestapel in te krimpen met 35% en het aandurven een nieuw verdienmodel op te zetten, terwijl ze maar met zijn zevenen zijn! Ik vind het flink en ook bijzonder dat ze die stap zetten op een eiland waar maar 1000 mensen wonen”. -Uiteindelijk zijn hier 3 sporen gecombineerd: zuivel lijn en stikstofreductie, hoe de landbouw te verbreden qua biodiversiteit (natuurinclusief boeren) en organische reststromen (gekoppeld aan natuurinclusieve landbouw).

Initiatief 
Gabriël Vriens: “Het initiatief voor deze vorm van landbouw op Schiermonnikoog komt bij de boeren vandaan, naar aanleiding van de opdracht van stikstofreductie op het eiland. De provincie zit in het bestuurlijk overleg en heeft geholpen met procesgeld om de boeren te ondersteunen. Wij hebben constant geholpen om te kijken wat is er nou verder nodig om het initiatief mogelijk te maken en niet alleen wij, ook het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Campina en de Rabobank hebben meegeholpen. Met die laatste twee hadden de boeren veel contact.” 

Belang provincie Fryslân 
De provincie is zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de stikstofreductie en dat de natuurkwaliteit in een Natura 2000 gebied op niveau blijft of zelfs liever nog, verbetert. En zij had het geld klaar staan voor de uitkoop van een bedrijf op het eiland, 3 miljoen. Gedeputeerde Staten heeft besloten dat het anders ingezet mocht worden voor dit traject. Voor de provincie is het belangrijk dat dit initiatief slaagt en een goed voorbeeld is voor andere landbouwbedrijven. 
De provincie helpt bij de financiering van een zuivelfabriek met de subsidieaanvraag en ondersteunt samen met het ministerie de overbruggingsperiode naar de eindsituatie met het nieuwe verdienmodel.  Dit gebeurt via een GLB-pilot met sitkstofreducerende maatregelen. Tenslotte legt de provincie de reductie van de stikstofuitstoot vast in een ruimtelijk ordeningsplan.

Samenwerking 
“De samenwerking met de eilanders gaat meestal goed”, vertelt Vriens. “De ondersteuning van de overbruggingsperiode  was het lastigste onderdeel in de samenwerking. De boeren wilden het liefst het geld in een keer ontvangen, maar dat kan niet in verband met staatssteun. Daarom is die GLB-pilot van het ministerie gestart. Daarnaast komt er natuurlijk ook wel wat bij kijken om 7 landbouwbedrijven bij elkaar te houden. En de spanning van een kleine gemeenschap met allemaal verschillende petten heeft ons parten gespeeld. Maar ondanks de vele hobbels die we moesten nemen, was het contact over het algemeen goed. Opvallend vonden wij het tegengas van boeren van het vaste land; zij voelden zich bedreigd. Voor hen was het alsof de bedrijven op Schiermonnikoog meewerkten aan de afbouw van de landbouw in Nederland. 

Kaaswinkel
Een deel van de melk wordt nu al op het vaste land tot een Schiermonnikoog kaas gemaakt. Die wordt verkocht in een kaaswinkel, die de boeren zijn begonnen midden in het dorp. Lekker zichtbaar voor de trotse inwoners. En natuurlijk is er een grote afzetmarkt van de duizenden toeristen die jaarlijks op het eiland verblijven. Het project trekt veel aandacht en echte marketing is nu nog niet nodig. Wel is er een marketingplan voor het vermarkten van de kaas. 

Streefbeeld
Naast de zuivellijn is het verhogen van biodiversiteit een belangrijk onderdeel van het proces: de natuurinclusieve landbouw in de polder, het grondgebruik en het verbeteren van de bemesting van de grond. De boeren hebben een streefbeeld gemaakt hoe ze de polder meer biodivers kunnen maken. Strokenteelt, een gevarieerder grondgebruik met organische reststoffen om de polder te bemesten zijn manieren om de polder meer biodiversiteit te geven. Daarmee wordt het huidige contrast tussen de polder en de natuurlijke omgeving steeds kleiner. 

Niet voor de korte termijn
De belangrijkste tip van Gabriël Vriens voor provincies of gemeenten die eenzelfde traject willen ingaan met landbouwbedrijven: “Ga niet voor de korte termijn. Je moet elkaar langer vast willen en kunnen houden”. En probeer verschillende sporen te combineren in een project. Als je een proces zoals dat op Schiermonnikoog voor elkaar krijgt, dan heb je ook echt wat". Vriens voorziet wel dat het proces moeilijk te exporteren is naar het vaste land. “Het voordeel van een eiland is dat je bij elkaar zit. Ze moeten elkaar vasthouden, anders valt het eiland uit elkaar.” 

Website https://boerenopschier.nl